[χρόνος ανάγνωσης 1 λεπτό και 56 δευτ.]
Του Σωκράτη Αργύρη
Η Αμερική είναι μια χώρα όπου έχουν ελευθερία έκφρασης, αλλά όλοι λένε τα ίδια πράγματα.
– Αλέξης Ντε Τοκβίλ, 1805-1859
Σ’ ένα καταπληκτικό κείμενο με τίτλο
«Η Μορφολογία του Ψέματος» ο Έκο αντιπαραβάλει τη σημειολογία των παραμυθιών και των γουέστερν – που έχουν ολοφάνερα κοινές επικοινωνιακές σταθερές που περικλείονται στις έννοιες καλός, κακός, ηθική αξία που επιβάλλει κάποια απαγόρευση, παραβίαση της απαγόρευσης από τον κακό, συμφορά, παρέμβαση του καλού, αγώνας, νίκη, αποκατάσταση της χαμένης αξίας – με το λόγο του Νίξον μετά το σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ, που ρίχνοντας όλο το βάρος στους συνεργάτες του παρουσίασε τον εαυτό του ως ήρωα και θεματοφύλακα της ηθικής τάξης που έσφαλε λόγω της εμπιστοσύνης που έδειξε σε ανθρώπους που δεν έπρεπε τη στιγμή που ο ίδιος ήταν αφοσιωμένος στις εξελίξεις σε Κίνα και Βιετνάμ.
Ακολουθώντας ακριβώς τη σημειολογία της Κοκκινοσκουφίτσας που σφάλει δείχνοντας εμπιστοσύνη στο λύκο, παρουσιάζει στον αμερικανικό λαό το δικό του παραμύθι όπου ο ίδιος είναι ο σωτήρας που, αν και έσφαλε, θα αποκαταστήσει τη χαμένη αξία.
Κάπως έτσι ο πολιτικός λόγος γίνεται παραμύθι, ο αθλητισμός αποπροσανατολιστική φλυαρία, ο δοξασμένος υπεραθλητής θύμα, η αντικειμενικότητα της είδησης μύθος, ο τιμημένος καλλιτέχνης παλιάτσος, η εκπαίδευση φάρσα, οι παρελάσεις σύμβολο μιλιταρισμού, η κατανάλωση κοινωνική αξιοπρέπεια και πάει λέγοντας.
Ο Έκο ανατρέπει τα πάντα, επαναπροσδιορίζοντάς τα δια γυμνού οφθαλμού. Λειτουργώντας με την αρχαιοελληνική λογική πρώτα ψάχνει το βαθύτερο ορισμό της κάθε έννοιας και μετά βλέπει τον τρόπο που λειτουργεί η έννοια αυτή στην καθημερινότητα, καταδεικνύοντας ένα διαστρεβλωτικό πανηγύρι. Από αυτή την άποψη η σημειολογία από επιστήμη της επικοινωνίας γίνεται τρόπος ερμηνείας του κόσμου, γίνεται δηλαδή εργαλείο επαναδιαπραγμάτευσης κάθε κοινωνικού μύθου. Μ’ άλλα λόγια είναι όργανο κατάδειξης της πραγματικότητας που έχει θαφθεί από μια άλλη πλαστή πραγματικότητα, είναι δηλαδή η αλήθεια που κρύβεται κάτω από την χαοτική επιφάνεια των πλαστών επικοινωνιακών συμβόλων.
Με δεδομένη την οικολογική κρίση, την ακραία ανισότητα της κατανομής των πόρων μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών, την απόλυτη σχεδόν αδυναμία να συνεχίσει το σύστημα τη σημερινή του πορεία, το απαιτούμενο είναι μια νέα φαντασιακή δημιουργία που η σημασία της δεν μπορεί να συγκριθεί με τίποτε ανάλογο στο παρελθόν, μια δημιουργία που θα έβαζε στο κέντρο της ζωής του ανθρώπου σημασίες άλλες από την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης, που θα έθετε στόχους ζωής διαφορετικούς, για τους οποίους οι άνθρωποι θα μπορούσαν να πουν πως αξίζουν τον κόπο. Αυτό θα απαιτούσε φυσικά μια αναδιοργάνωση των κοινωνικών θεσμών, των σχέσεων εργασίας, των οικονομικών, πολιτικών, πολιτιστικών σχέσεων. Αυτός όμως ο προσανατολισμός απέχει απίστευτα από τα όσα σκέφτονται, και ίσως από τα όσα ποθούν οι άνθρωποι σήμερα. Αυτή είναι η κολοσσιαία δυσκολία που πρέπει ν’ αντιμετωπίσουμε. Θα έπρεπε να θέλουμε μια κοινωνία στην οποία οι οικονομικές αξίες θα έχουν πάψει να κατέχουν κεντρική (ή μοναδική) θέση, όπου η οικονομία θα έχει ξαναμπεί στη θέση της, δηλαδή θα έχει γίνει ένα απλό μέσο του ανθρώπινου βίου και όχι ύστατος σκοπός, στην οποία επομένως θα έχουμε παραιτηθεί από την τρελή κούρσα προς μια συνεχώς αυξανόμενη κατανάλωση. Αυτό δεν είναι απλώς αναγκαίο για ν’ αποφύγουμε την τελεσίδικη καταστροφή του γήινου περιβάλλοντος. Είναι αναγκαίο κυρίως για να βγούμε από την ψυχική και ηθική εξαθλίωση των σύγχρονων ανθρώπων.
