Του Σωκράτη Αργύρη
[χρόνος ανάγνωσης 3 λεπτά και 33 δευτ.]
Τι είναι η Θαλάσσια Χωροταξία (MSP);
Η Θαλάσσια Χωροταξία (Maritime Spatial Planning – MSP) είναι μια στρατηγική διαδικασία διαχείρισης του θαλάσσιου χώρου, με στόχο:
τη συμβατή χρήση δραστηριοτήτων όπως αλιεία, τουρισμός, ενέργεια, περιβάλλον κ.λπ.,
τη μείωση συγκρούσεων μεταξύ χρηστών,
τη βιώσιμη ανάπτυξη και την προστασία του θαλάσσιου οικοσυστήματος.
Η MSP εφαρμόζεται εντός των θαλάσσιων ζωνών που αναγνωρίζει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) (αιγιαλίτιδα ζώνη, ΑΟΖ, υφαλοκρηπίδα), υπό την κυριαρχία ή δικαιοδοσία του κράτους.
Ποιος είναι ο ρόλος της UNESCO–IOC στη Θαλάσσια Χωροταξία;
Η IOC/UNESCO (Intergovernmental Oceanographic Commission) είναι ο επιστημονικός οργανισμός της UNESCO που:
καθοδηγεί διεθνώς τις τεχνικές πτυχές της MSP,
παρέχει κατευθυντήριες οδηγίες, π.χ. «MSPglobal Guidelines»,
λειτουργεί ως κεντρική πλατφόρμα δεδομένων ανταλλαγής εμπειρίας και επιστημονικών εργαλείων μεταξύ κρατών.
Η IOC δεν αποτελεί όργανο επίλυσης διαφορών, αναγνώρισης κυριαρχίας ή οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών.
Πρόκειται για έναν τεχνικό και όχι νομικό ή πολιτικό θεσμό. Η UNESCO-IOC δεν αποφαίνεται για ζητήματα κυριαρχίας ή θαλάσσιων συνόρων.
Τι προβλέπουν οι οδηγίες της UNESCO και της ΕΕ για την MSP;
UNESCO–IOC:
Προτείνει πλαίσιο σχεδιασμού MSP με βάση οικοσυστημική προσέγγιση και συνεργασία μεταξύ κρατών.Δεν έχει κανονιστική ισχύ· οι κατευθυντήριες οδηγίες είναι μη δεσμευτικές.
Ευρωπαϊκή Ένωση:
Η Οδηγία 2014/89/ΕΕ υποχρεώνει τα κράτη-μέλη να καταρτίζουν και να δημοσιοποιούν εθνικά σχέδια MSP.ενισχύει τη διασυνοριακή συνεργασία (ιδίως σε περιφερειακές θάλασσες όπως η Βαλτική).Οι χώρες της ΕΕ πρέπει να διασφαλίζουν συμβατότητα των MSP σχεδίων τους με το διεθνές δίκαιο της θάλασσας.
Οι χάρτες MSP που κατατίθενται στην Ευρωπαϊκή Ένωση (π.χ. από την Ελλάδα ή Κύπρο) έχουν εσωτερική ισχύ στο πλαίσιο της Οδηγίας 2014/89/ΕΕ, αλλά:
Δεν επηρεάζουν διεθνείς οριοθετήσεις ή θαλάσσια σύνορα.
Δεν αναγνωρίζονται από τρίτα κράτη (όπως η Τουρκία).
Γιατί η Τουρκία κατέθεσε χάρτη MSP στην UNESCO;
Η Τουρκία, μη μέλος της UNCLOS, κατέθεσε χάρτη MSP που απεικονίζει μονομερή οριοθέτηση στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, χωρίς να έχει προηγηθεί συμφωνία με την Ελλάδα ή την Κύπρο. Στόχος της φαίνεται να είναι:η προβολή τεχνικής «νομιμοφάνειας» των θέσεών της, ειδικά σε περιοχές του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου, με επιστημονικό περίβλημα, δίχως πολιτικό κόστος,
Να αποκτήσει πολιτική νομιμοφάνεια για την αποκαλούμενη «Γαλάζια Πατρίδα» (Mavi Vatan),
Να «τεκμηριώσει» τη θέση της για απουσία δικαιωμάτων ελληνικών νησιών σε θαλάσσιες ζώνες.Η κατάθεση εντάσσεται σε μια γενικότερη στρατηγική μονομερούς προβολής θαλάσσιων αξιώσεων.
Έχουν νομική ισχύ τέτοιες καταθέσεις MSP στην UNESCO;
Όχι. Η UNESCO–IOC δεν έχει αρμοδιότητα:να αναγνωρίζει σύνορα ή ΑΟΖ, να αποφαίνεται για δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας, να αποδίδει κυριαρχία μέσω καταθέσεων MSP.
Οποιοσδήποτε χάρτης που κατατίθεται σε επιστημονικό πλαίσιο δεν αποτελεί ούτε διεθνή συμφωνία ούτε τεκμήριο κυριαρχίας. Αυτό ισχύει ακόμη κι αν ο χάρτης καταγράφεται σε επίσημες πλατφόρμες.Δεν παράγει έννομα αποτελέσματα έναντι τρίτων κρατών.Η UNESCO–IOC δεν έχει ρόλο διαιτησίας ή αναγνώρισης συνοριακών χαρτογραφήσεων. Ο χάρτης καταγράφεται ως τεχνική/επιστημονική πληροφόρηση, όχι ως επίσημη θέση ή αποδοχή.
Πώς πρέπει να ερμηνεύεται η ενέργεια της Τουρκίας;
Η Τουρκία επιχειρεί να χρησιμοποιήσει έναν τεχνικό μηχανισμό (MSP), για να υποστηρίξει πολιτικές θέσεις κυριαρχίας. Ωστόσο:Η UNESCO δεν έχει ρόλο ερμηνείας διεθνούς δικαίου. Καμία κατάθεση χάρτη δεν παράγει «τετελεσμένο» ή κατοχυρώνει δικαιώματα. Οποιαδήποτε πράξη σε διαφιλονικούμενο θαλάσσιο χώρο χωρίς συμφωνία, δεν έχει νομική εγκυρότητα.
Μπορούν κράτη να προβάλλουν τέτοια MSP σχέδια ως αποδεικτικά σε διεθνή fora;
Θεωρητικά, ένα MSP σχέδιο θα μπορούσε να προβληθεί ως υποστηρικτικό έγγραφο (π.χ. ενώπιον διεθνούς δικαστηρίου), αλλά:
Δεν υποκαθιστά διακρατικές συμφωνίες ή ερμηνείες της UNCLOS,Αν έρχεται σε σύγκρουση με διεθνώς αναγνωρισμένα δικαιώματα άλλου κράτους, δεν έχει νομική ισχύ.Συνεπώς, η Τουρκία δεν κατοχυρώνει ούτε ενισχύει νομικά τη θέση της στο Αιγαίο μέσω της κατάθεσης.
Υπάρχουν διεθνή παραδείγματα MSP χωρίς νομική κατοχύρωση;
Ναι. Ας αναφέρονται χαρακτηριστικά παραδείγματα:Γερμανία – Βόρεια Θάλασσα & Βαλτική:Η Γερμανία εφαρμόζει MSP από το 2009, με πλήρως τεκμηριωμένα εθνικά σχέδια σε περιοχές της ΑΟΖ. Οι χάρτες αυτοί κατατίθενται σε κοινοτικές και επιστημονικές πλατφόρμες. Δεν διεκδικούν ή υποκαθιστούν διεθνή συμφωνία με τη Δανία ή την Ολλανδία. Η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών προηγήθηκε με διμερείς συμφωνίες.
Πορτογαλία – Ατλαντικός:
Η Πορτογαλία κατέθεσε πλήρες MSP σχέδιο το 2019 για την ΑΟΖ της. Η καταγραφή έγινε στο πλαίσιο της UNESCO και του EMODnet. Δεν επιχειρήθηκε καμία μονομερής επέκταση σε αμφισβητούμενες ζώνες με Ισπανία ή Μαρόκο. Όλες οι χωροταξικές δράσεις εστιάζουν σε περιοχές πλήρους δικαιοδοσίας.
Κροατία – Αδριατική Θάλασσα:
Η Κροατία εκπόνησε MSP σχέδιο το 2021 με τη συνεργασία της Ιταλίας, στο πλαίσιο διασυνοριακής διαβούλευσης μέσω του έργου SUPREME. Καμία πλευρά δεν προχώρησε σε μονομερή χωροθέτηση σε αμφισβητούμενα νερά, παρά μόνο βάσει συμφωνημένων ορίων.
Σουηδία – Βαλτική Θάλασσα:
Η Σουηδία καταθέτει χάρτες MSP που περιλαμβάνουν εσωτερικά ύδατα και τη δική της ΑΟΖ. Δεν χρησιμοποιεί αυτούς τους χάρτες ως βάση διεκδίκησης περιοχών που αμφισβητεί η Ρωσία ή η Φινλανδία. Οι MSP χάρτες λειτουργούν καθαρά ως εργαλεία διαχείρισης, όχι γεωπολιτικής.
Μπορεί η Ελλάδα να αντιδράσει ή να καταθέσει δικά της MSP σχέδια;
Ναι. Η Ελλάδα μπορεί:Να καταθέσει δικά της MSP σχέδια στην UNESCO-IOC που αντικατοπτρίζουν την ελληνική θέση και το διεθνές δίκαιο.Να αναδείξει σε διεθνή fora τη διάκριση μεταξύ τεχνικού σχεδιασμού και νομικής κυριαρχίας.
Να τεκμηριώσει επιστημονικά και νομικά την ύπαρξη θαλάσσιων δικαιωμάτων βάσει της UNCLOS.Να συνεργαστεί με ευρωπαϊκούς και περιφερειακούς θεσμούς για την ενίσχυση της διαφανούς χωροταξίας στη Μεσόγειο.Μια ελληνική MSP πολιτική πρέπει να στηρίζεται στον σεβασμό του διεθνούς δικαίου και στην αποτροπή μονομερών ενεργειών που αλλοιώνουν την έννοια της συνεργασίας.Η τεκμηριωμένη και πολυμερής δράση θωρακίζει τα εθνικά συμφέροντα, ειδικά ενάντια σε μονομερείς, μη νομικά δεσμευτικές πρακτικές.
Άρα η Θαλάσσια Χωροταξία είναι εργαλείο σχεδιασμού, όχι διεθνής μηχανισμός διεκδίκησης ή κατοχύρωσης κυριαρχίας.
Η κατάθεση MSP χάρτη από την Τουρκία στην UNESCO δεν παράγει νομικές συνέπειες, ούτε κατοχυρώνει κυριαρχικά δικαιώματα, ούτε αναιρεί τις υποχρεώσεις των κρατών για επίλυση διαφορών με βάση την UNCLOS. Αντίθετα, πρόκειται για πολιτικο-τεχνική ενέργεια, χωρίς βάση στο διεθνές δίκαιο.
Η Τουρκία χρησιμοποιεί ένα επιστημονικό εργαλείο ως πολιτικό μοχλό. Η Ελλάδα, με συμμάχους την ΕΕ, τη Σύμβαση UNCLOS και το διεθνές δίκαιο, οφείλει να ενισχύσει τη διαφάνεια, τη συνεργασία και τη νομική τεκμηρίωση, αποτρέποντας την εργαλειοποίηση της επιστήμης για γεωπολιτικούς σκοπούς.
